Relikt przeszłości – Wieczorynka. Wspominamy najlepsze dobranocki

Wieczorynka zadebiutowała na antenie Telewizji Polskiej ponad pół wieku temu, bawiąc i edukując dzieci. W polskich wytwórniach filmowych powstało wiele kultowych animacji. Czy pamiętasz najpiękniejsze stare bajki? Dlaczego dobranocka zniknęła z TVP 1?

Wieczorynka – relikt przeszłości

Wieczorynki (zwane również dobranockami) tworzone były w formie krótkich programów na dobranoc dla dzieci. Przyjmowały formę nie tylko telewizyjną, ale także radiową, w postaci słuchowisk. Ich największa popularność przypadła na czasy dominacji ZSRR – w państwach bloku wschodniego zazwyczaj był to jedyny program przeznaczony dla najmłodszych widzów. W Polsce Wieczorynki nadawała Telewizja Polska od lat 50. ubiegłego wieku, każdego dnia, około godziny 19:00. 

Pierwsze animacje były bardzo prymitywne, ale w najmniejszym stopniu nie przeszkadzało to w odbiorze. Kultowe dobranocki tworzyły najpiękniejsze obrazki na dobranoc dla najmłodszych. Nie zawierały elementów przemocy i agresji, a ponadto były wolne od odniesień rozumianych jedynie przez dorosłych. W pierwszych dekadach telewizja pokazywała wyłącznie bajki polskie. Zmieniło się to w latach 70., kiedy zaczęto wyświetlać również tytuły zagraniczne. W latach 90. polskie dzieci mogły oglądać produkcje Disneya.

Sprawdź też: Najlepsze języki programowania dla dzieci — poznaj nasze TOP5

Kultowe dobranocki – świetne bajki dla dzieci

Najlepsze bajki, które na zawsze wpisały się w klasykę Wieczorynek, zachwycały zarówno dzieci, jak i dorosłych. Ponieważ ich produkcja przypadła na ubiegły wiek, urzekają one swoją nieskomplikowaną fabułą, prostą formą i sympatycznymi bohaterami. Część z nich realizowana była w technice lalkowej, przez co wciąż możesz obserwować wymyślne postacie i niebanalną scenografię, zawsze starannie wykonane przez twórców. Mimo że pierwsze polskie bajki pozbawione były dialogów i tak zyskiwały uznanie najmłodszych i cieszyły się niesłabnącą popularnością. 

Wielu bohaterów stworzonych w najsłynniejszych studiach filmowych (łódzkim SE-MA-FORze, Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej czy warszawskim Studiu Miniatur Filmowych) stało się prawdziwymi symbolami pierwszych kilkudziesięciu lat istnienia Wieczorynki. Potwierdzeniem tego faktu jest ilość pomników, które powstały dla upamiętnienia najbardziej lubianych postaci. Wymienić tu można chociażby misia Uszatka, Reksia, Bolka i Lolka czy koty Filemona i Bonifacego. 

Jacek i Agatka

To właśnie czarno-biała produkcja Jacek i Agatka była pierwszą polską animacją emitowaną w wieczornym bloku przez Telewizję Polską. Jej debiut przypadł na 2 października 1962 roku o godzinie 19:20. Serię stworzyła Wanda Chotomska. Bajka zyskała tak dużą popularność, że pokazywana była przez jedenaście kolejnych lat. Licząca blisko tysiąc odcinków dobranocka opowiadała przygody rodzeństwa – tytułowych Jacka i Agatki. Główni bohaterowie byli pacynkami (a w zasadzie główkami nakładanymi na palec). 

Doświadczenia oraz dialogi dzieci miały wymiar nie tylko rozrywkowy, ale także dydaktyczny. Porady Agatki były zawsze pełne mądrości i pomagały bratu wyjść z niejednej opresji. W niektórych odcinkach pojawiała się także pani Zosia, sąsiadka, która dodatkowo komentowała wydarzenia zza ściany. Ponadto pacynki zachęcały młodych widzów do różnego rodzaju aktywności, które związane były ze zbliżającymi się świętami i wydarzeniami, takimi jak dzień babci czy ostatni dzień lata.

Bolek i Lolek 

Bolek i Lolek przedstawia przygody dwóch sympatycznych braci – Bolesława i młodszego Karola. Twórcą bajki jest Władysław Nehrebecki, dla którego inspiracją byli synowie. W Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej od 1962 przez kolejne dwadzieścia trzy lata nakręcono ponad 180 odcinków. Co więcej, dobranocka doczekała się dwóch części bajek pełnometrażowych (Wielka podróż Bolka i Lolka oraz Bolek i Lolek na Dzikim Zachodzie).

Dwaj bracia przeżywają na ekranie mnóstwo przygód, wcielając się przy tym w przeróżne postacie (na przykład kowbojów, astronautów czy Indian) oraz zwiedzając cały świat. W zabawach Bolka i Lolka ulega zatarciu granica między fantazją a realnością wydarzeń, dzięki czemu chłopcy mogą zabierać swoich widzów nawet w najdalsze zakątki świata. Animacja jest doceniana za walory edukacyjne – bohaterowie uczą, jak radzić sobie w trudnych sytuacjach, czym jest przyjaźń oraz w jaki sposób pomagać innym.

Reksio

Reksio to kolejny tytuł, który narodził się w Studiu Filmów Rysunkowych w Bielsku-Białej. Pierwszy odcinek miał swoją premierę w 1967 roku, a z uwagi na ogromną popularność, produkcja całej serii trwała aż do 1990 roku. Serial opowiada o licznych przygodach wesołego psa o imieniu Reksio, który wciąż poszukuje nowych znajomości i ciekawych zajęć. Wykazuje się przy tym sprytem i dobrym sercem, pomagając słabszym, czy też łagodząc spory innych zwierząt.

Gumisie

Bajka Gumisie to serial animowany zapoczątkowany w studiu Disneya, który powstawał w latach 1985-1991. Bohaterami są kolorowe postacie wyglądem przypominające niedźwiadki. Akcja rozgrywa się w średniowieczu na terenie Gumisiowej Doliny i królestwa Dunwyn. Oprócz tytułowych Gumisiów, w Wieczorynce zobaczyć można między innymi rycerzy i księżniczki, ogry, trolle czy olbrzymy. W Polsce bajka zadebiutowała na antenie TVP 20 marca 1990 roku – początkowo podczas bloku Kino Tik-Taka, a następnie w ramach Wieczorynki. 

Sprawdź też: Polecane filmy dokumentalne na platformie Netflix. Te pozycje trzeba zobaczyć

Pszczółka Maja

Wielu mogłoby się wydawać, że Pszczółka Maja to bajka polska, ale w rzeczywistości animacja ta powstała w wyniku współpracy twórców z Japonii, Austrii i Zachodnich Niemiec. Mylne wrażenie może być spowodowane świetnym dubbingiem – w jego tworzeniu udział wzięli między innymi Ewa Złotowska, Jan Kociniak, Teresa Lipowska i Andrzej Gawroński. Wielką popularność zdobył także utwór tytułowy wykonany przez Zbigniewa Wodeckiego. 

Pszczółka Maja zadebiutowała w polskiej Wieczorynce w świąteczny wieczór 26 grudnia 1979 roku i bardzo szybko podbiła serca młodych widzów. Powstały dwie serie, a w sumie serial liczy sobie 104 odcinki. Bohaterka, ciekawska i odważna pszczółka, postanawia opuścić rodzinny ul w poszukiwaniu niezwykłych przygód. Towarzyszy jej w tym truteń Gucio. Wspólnie poznają wielu nowych przyjaciół (na przykład pasikonika Filipa), a także wpadają w niejedne tarapaty. Ta urocza kreskówka zdobyła uznanie dzieci (jak również dorosłych) na całym świecie. 

Pomysłowy Dobromir

Na pomysł stworzenia serialu animowanego Pomysłowy Dobromir wpadł Adam Słodowy (autor między innymi programu Zrób to sam). Główny bohater, tytułowy Dobromir, to chłopiec będący młodym wynalazcą z nieograniczoną wyobraźnią. W każdym odcinku stara się rozwiązywać problemy techniczne i opracowywać przydatne urządzenia, które okazują się niezwykle pomocne w codziennym życiu, na przykład podczas pracy w polu.

Emisja rozpoczęła się w 1973 roku i trwała dwa lata, a cała seria doczekała się dwudziestu odcinków. Zrealizowano je w warszawskim Studiu Miniatur Filmowych. W latach 1984-1988 wyprodukowano kontynuację pod tytułem Pomysłowy wnuczek, która nie zyskała już tak dużej popularności. Pomysłowy Dobromir pozbawiony jest dialogów, ale wzbogacono go w różnego rodzaju dźwięki, na przykład gwizdanie oraz słynny okrzyk chłopca „eureka!”. 

Miś Uszatek

Wymieniając najpopularniejsze polskie bajki dla dzieci, nie można pominąć przygód sympatycznego misia Uszatka. Serial Przygody Misia Uszatka został zrealizowany w łódzkiej wytwórni Studio Małych Form Filmowych SE-MA-FOR, a twórcami postaci byli Czesław Janczarski oraz Zbigniew Rychlicki. Głosu głównemu bohaterowi użyczył Mieczysław Czechowicz. 104 odcinki dobranocki emitowane były na antenie Telewizji Polskiej w latach 1975-1987, ale sam miś narodził się około 1957 roku – z początku zobaczyć go można było w piśmie dla dzieci Miś. 

Niekwestionowanym atutem produkcji jest jego forma, gdyż mamy tu do czynienia z serialem lalkowym. Uszatek to brązowy miś, którego cechą rozpoznawczą jest klapnięte uszko. W przygodach towarzyszą mu przyjaciele: Prosiaczek, Króliczki, Zajączek oraz pies Kruczek. Bajka skierowana była do dzieci w wieku przedszkolnym, które bardzo szybko pokochały uroczego misia. Uszatek stał się postacią kultową, a serial był emitowany przez 22 kraje. 

Przygody misia Colargola

Inna pozycja opowiadająca o przygodach wdzięcznego misia to Przygody misia Colargola. Francusko-polska produkcja zadebiutowała na ekranach w 1969 roku, a jej zaczątkiem było realizowane we Francji słuchowisko radiowe, stworzone na podstawie opowiadań Olgi Pouchine. Na pomysł nadania formy telewizyjnej wpadł Albert Barillé, twórca słynnej serii Było sobie życie. Jak się okazało, polskie studio SE-MA-FOR było jedynym, które chciało podjąć się tej realizacji.

Colargol, podobnie jak Uszatek, jest lalką. Co ciekawe, do produkcji serii (53 odcinków) wykorzystano aż 130 kukiełek, gdyż bardzo szybko ulegały one zniszczeniu. Bohatera wyróżniają oczy wykonane z niebieskich koralików, różowy nosek i brązowa grzywka, a także to, że uwielbia psocić i stroni od nauki. Mały miś ma jedno wielkie marzenie – chciałby śpiewać, mimo że nie jest w tym najlepszy. Na szczęście spotyka na swojej drodze króla ptaków, który czarami zmienia fałsz Colargola w piękny śpiew. Bajka zachwyca swoją prostotą oraz pięknymi piosenkami. 

Sprawdź też: Historia serii gier The Sims — najważniejsze informacje o kultowym symulatorze życia

Smerfy

Kolejny przykład bajki dla dzieci na dobranoc, która zyskała ogromną popularność to Smerfy (z francuskiego Les Schtroumpfs), autorstwa belgijskiego rysownika komiksów, Pierre’a Culliforda. Tytułowe smerfy to małe, niebieskie stworzenia, mieszkające wspólnie w wiosce Smerfów. Ich przygody zazwyczaj związane są z wrogim czarnoksiężnikiem Gargamelem oraz jego kotem Klakierem, którzy nieustannie polują na małe stworki.

Smerfy trafiły na ekrany w 1981 roku. Powstawały przez osiem lat w amerykańskiej wytwórni Hanna-Barbera dla telewizji NBC. Bajka okazała się hitem w wielu krajach, przetłumaczono ją na niemal trzydzieści języków. W błyskawicznym tempie na rynku zaczęły pojawiać się przeróżne tematyczne gadżety. Po latach bajka doczekała się nawet wersji kinowych (wyprodukowanych z zastosowaniem najnowszych osiągnięć technologicznych). Polskie dzieci mogły po raz pierwszy obejrzeć Smerfy 8 listopada 1987 roku. 

Tabaluga

Tabaluga to serial produkcji niemiecko-australijskiej. Powstawał w latach 1994-2004, a na antenie TVP zadebiutował 29 sierpnia 1998. Stworzonych zostało 78 odcinków w trzech seriach, a także film pełnometrażowy Tabaluga i Leo. Bajka przedstawia przygody małego, zielonego smoka — Tabalugi — oraz jego przyjaciół zamieszkujących Rajską Dolinę. Wspólnie stawiają oni czoła swojemu wrogowi, czyli Arktosowi rządzącemu Lodolandią, który chce zapanować nad całym światem, jednocześnie zamieniając go w jedną, wielką lodową krainę.

Opowiadania Muminków

Twórczynią Muminków – sympatycznych trolli – jest fińska pisarka, Tove Jansson. Na podstawie jej powieści powstały bajki animowane cieszące się popularnością w wielu krajach. Jedną z adaptacji były Opowiadania Muminków, które powstawały w latach 1977-1982, w studiu SE-MA-FOR. Serial zrealizowany został w technice półpłaskiej lalki, czyli przy połączeniu kukiełek z animacją, co nadało produkcji wyjątkowego uroku. Obraz dopełnia komentarz lektora oraz specjalnie skomponowana muzyka.

Główni bohaterowie, czyli Muminek wraz z mamusią i tatusiem, mieszkają w Dolinie Muminków. W licznych przygodach (czasem niebezpiecznych) towarzyszą im przyjaciele będący różnymi, niezwykłymi istotami. Młodsze pokolenie może kojarzyć te urocze stworki z nowszej, japońsko-fińskiej animacji, która swoją premierę miała w 1990 roku (w Polsce zadebiutowała trzy lata później). Ta wersja doczekała się kilku filmów pełnometrażowych, między innymi: Szczęśliwe dni Muminków, Zima w dolinie Muminków czy Muminki w pogoni za kometą.

Zaczarowany ołówek

Zaczarowany ołówek to kolejna wspaniała Wieczorynka, która wyszła ze Studia SE-MA-FOR. Produkcja przypadła na lata 1964-1977 i podobnie jak inne bajki z tamtego okresu nie zawierała dialogów. Dzięki tej prostocie animacja bardzo dobrze sprzedawała się do innych krajów. Przez trzynaście lat powstało 39 odcinków, a w 1991 rok zmontowano z nich pełnometrażowy film pod tytułem Podróż z zaczarowanym ołówkiem. Zaczarowany ołówek to serial rysunkowy przedstawiający przygody małego chłopca Piotrka oraz jego towarzysza, psa Pimpka. 

Dzięki wejściu w posiadanie zaczarowanego ołówka (za sprawą pewnego krasnoludka), chłopiec jest w stanie zmaterializować wszystko to, co narysuje. Piotrek rysował zarówno na kartkach, ale również na ścianach, jak i na podłogach. Stworzone przez niego rzeczy pomagały w rozwiązywaniu problemów pojawiających się na jego drodze. Początkowo każdy z odcinków opowiadał osobną historię, ale od 27. odcinka serial zyskał ciągłość fabularną.

Sprawdź też: Co to jest Viaplay? Nowy zawodnik na rynku TV i VOD

Przygody kota Filemona

Stare bajki dla dzieci są pełne wdzięku i wyjątkowego uroku. Jedną z najbardziej wyróżniających się produkcji studia SE-MA-FOR są Przygody kota Filemona. Animacja została oparta na książce o tym samym tytule, autorstwa Marka Nejmana. Przez dziewięć lat powstało 39 odcinków w dwóch seriach oraz trzy epizody specjalne. Pierwszy odcinek został wyemitowany w 1972 roku, w programie Piątek z Pankracym, by wkrótce stać się jedną z najchętniej oglądanych Wieczorynek. Choć dobranocka ta liczy sobie już blisko pół wieku, nadal pozostaje aktualna w przekazie.

Za jej ponadczasowość odpowiadają zabawne przygody małego, białego oraz bardzo ciekawskiego kotka Filemona, który zawsze jest pełen energii i gotowy do poznawania świata. Nie ma oporów przed tym, aby wszędzie wejść i zajrzeć, co czasem wpędza go w tarapaty. Na pomoc zawsze przychodzi mu dużo starszy towarzysz, mądry Bonifacy. Czarny kot jest zupełnym przeciwieństwem malucha — uwielbia spać i wygrzewać się obok piecyka. Akcja rozgrywa się na polskiej wsi, dzięki czemu przedstawia wiele tradycji i zwyczajów.

Mały pingwin Pik-Pok

Mały pingwin Pik-Pok to przykład kolejnej popularnej i cenionej bajki na dobranoc. Jest to lalkowy serial animowany zawierający dialogi, który powstał w słynnym Studio Małych Form Filmowych SE-MA-FOR. Emitowany był w latach 1989-1992. Inspiracją do stworzenia telewizyjnej produkcji była książka autorstwa Adama Bahdaja o tym samym tytule. Bajkę wyreżyserował twórca Misia Colargola – Tadeusz Wilkosz.

Mały pingwinek Pik-Pok, ubrany w charakterystyczny, różowy szalik, ma dość przebywania na Wyspie Śnieżnych Burz. Wobec tego postanawia zwiedzić świat. Na swojej drodze spotyka wielu przyjaciół, którzy towarzyszą mu w jego fascynujących przygodach. Pik-Pok jest dość niesforny, a przy tym również bardzo ciekawski. Jego największym marzeniem jest zdobycie umiejętności latania. Uroczy pingwin szybko zdobył serca najmłodszych i wpisał się w historię najlepszych polskich dobranocek. 

Koziołek Matołek

Bohaterem jednej z pierwszych historyjek obrazkowych dla dzieci był Koziołek Matołek, a jej autorami – Kornel Makuszyński i Marian Walentynowicz, odpowiedzialny za ilustracje. Pierwsze z nich ukazały się w 1932 roku, okazuje się więc, że słynny koziołek niedługo będzie obchodził setne urodziny. W roku 1969, w Studiu Miniatur Filmowych powstały pierwsze odcinki adaptacji komiksu pod tytułem Dziwne przygody Koziołka Matołka. Przez dwa lata na antenie Telewizji Polskiej wyemitowano 26 odcinków.

Twórcy wykorzystali główny motyw stworzony przez Kornela Makuszyńskiego, dlatego również na ekranie Koziołek Matołek przemierza kraj w poszukiwaniu Pacanowa. Po drodze przeżywa wiele przygód i wpada w niejedne tarapaty. Poza wykorzystaniem przewodniego tematu produkcja jest oryginalna, ma własne wątki i wartką akcję, a fabuła umiejscowiona jest w różnych epokach, w tym w czasach współczesnych. Choć animacja jest niema, na początku oraz na końcu każdego epizodu usłyszeć można recytację wierszyka odnoszącego się do wydarzeń z danego odcinka.

Kulfon

Kulfon to wyjątkowa kukiełka, która jest bohaterem kilku programów produkowanych w Telewizji Polskiej. Pierwszy raz pojawił się w Wyprawach profesora Ciekawskiego w 1986 roku, a towarzyszyli mu tytułowy profesor (w osobie autora produkcji – Andrzeja Grabowskiego) oraz żaba Monika (również kukiełka). Ponadto od 1994 roku wydawany był miesięcznik o tej samej nazwie, a w późniejszych latach powstały seriale emitowane w Wieczorynce: Kulfon, co z ciebie wyrośnie? (1996-1997) oraz Bardzo przygodowe podróże Kulfona (1997-1999). 

Kulfon jest bardzo charakterystyczny, a jego znak rozpoznawczy stanowi długi, czerwony nos. Pochodzi z planety Kulfocentauris. Jego historia mówi, iż początkowo pracował jako asystent Docenta Doświadczalskiego, który był antagonistą wspomnianego już Profesora Ciekawskiego. Za zadanie miał porwać żabę Monikę (asystentkę profesora), ale nie zrobił tego, ponieważ się w niej zakochał. Duet Kulfon i Monika był uwielbiany przez dzieci, dzięki czemu gościł on zarówno w wielu programach telewizyjnych, jak i słuchowiskach radiowych. 

Plastusiowy Pamiętnik

Plastusiowy Pamiętnik to osiem krótkich odcinków polskiego serialu animowanego zrealizowanego przez studio SE-MA-FOR w 1980 roku. Podstawą ekranizacji przygód Plastusia była książka Marii Kownackiej o tym samym tytule. Za scenariusz i reżyserię adaptacji odpowiada Zofia Ołdak. Tytułowy Plastuś to ludzik ulepiony z plasteliny. Stworzyła go pierwszoklasistka Tosia, która odtąd nosiła go zawsze w swoim drewnianym piórniku. Towarzyszył on jej w szkole wraz z innymi mieszkańcami skrzyneczki – Gumką Myszką, Linijką, Klejem, Nożyczkami i Długopisem. 

Koniec Wieczorynki – co się stało z dobranockami?

Historia Wieczorynki stanowiącej stały element programu TVP 1 to kilkadziesiąt lat codziennej, blisko 30-minutowej emisji, na których przestrzeni powstało mnóstwo cenionych do dziś polskich bajek. Przez mijające dekady można było obserwować niesamowity rozwój animacji – ręcznie wykonywane kukiełki zaczęto zastępować komputerowo stworzonymi postaciami, a kilkuminutowe, nieme produkcje przekształciły się w kilkukrotnie dłuższe bajki pełne dialogów i wartkiej akcji. Co się stało z dobranockami dzisiaj?

Sprawdź też: Avatar 2 – kiedy premiera? Wszystko, co wiemy na temat filmu Avatar 2

W 2012 czas trwania popularnej Wieczorynki skrócono do zaledwie dziesięciu minut. Był to ostatni rok istnienia pasma na kanale TVP 1. 30-minutowa dobranocka przeniesiona została początkowo do TVP Kultura, zaś 15 lutego 2014 roku zagościła na dedykowanym dzieciom kanale – TVP ABC i trwała godzinę. W tej formie funkcjonuje do 2021 roku. Dlaczego usunięto Wieczorynkę z TVP 1 po tylu latach nieprzerwanej emisji? Głównym powodem był drastyczny spadek oglądalności spowodowany powstaniem wielu kanałów oferujących treści dla najmłodszych przez cały dzień.

Wieczorynkę można zatem śmiało nazwać reliktem przeszłości, mocno związanym z drugą połową ubiegłego wieku. Nie ma wątpliwości, że dzięki istnieniu tego bloku powstało wiele fantastycznych bajek, które pozostały w pamięci do dziś. Te ponadczasowe produkcje wciąż urzekają swoją prostotą oraz podobają się najmłodszym.

Sprawdź też: Stare bajki – lista 12 tytułów od 1930 roku do lat 90.