Pierwszy lot człowieka w kosmos – kamień milowy w historii ludzkości. Przebieg przygotowań i lotu

Pierwszy lot człowieka w kosmos to jedno z najdonioślejszych wydarzeń w historii rodzaju ludzkiego. Od tego momentu minęło w tym roku 60 lat – dlaczego misja Wostok 1 była tak ważna? Przyjrzyjmy się bliżej lotowi Gagarina.

Pierwszy lot załogowy w kosmos – rywalizacja ZSRR i USA

Niedługo po zakończeniu II wojny światowej rozpoczął się okres nieustannej rywalizacji tzw. bloku wschodniego (na czele ze Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich) z blokiem zachodnim, do którego należały Stany Zjednoczone wraz z innymi demokratycznymi krajami. Dotyczyła ona aspektów światopoglądowych, ideologicznych, politycznych a także militarnych. Ze względu na nieustanne napięcia we wzajemnych kontaktach okres ten, trwający w latach 1946-1991 (od słynnego przemówienia Winstona Churchilla aż do upadku ZSRR), nazywany jest umownie zimną wojną.

Ważnym elementem tego okresu był wyścig kosmiczny, obejmujący lata 1957-1975. Do najważniejszych aspektów prestiżowej rywalizacji należały:

• eksploracja przestrzeni kosmicznej przez satelity,
• wysłanie człowieka w kosmos,
• lądowanie człowieka na Księżycu.

Umowną datą rozpoczęcia wyścigu kosmicznego jest 4 października 1957 roku, czyli dzień pierwszego wystrzelenia przez ZSRR sztucznego satelity na orbitę Ziemi. Podczas swojej wyprawy Sputnik 1 okrążył planetę 1400 razy i uległ zniszczeniu na początku 1958 roku, podczas próby wejścia w ziemską atmosferę.

Cała misja, włącznie z budową rakiety, była prowizoryczna i przygotowywana w dużym pośpiechu. Rosyjscy naukowcy w tym samym czasie prowadzili bowiem prace nad inną, bardziej zaawansowaną technicznie rakietą. Dla Rosjan kluczowe znaczenie miało wyprzedzenie Amerykanów w tym aspekcie. Ze względu na opóźnienia w budowie, a także informację o zaawansowanym etapie prac przy amerykańskim projekcie Vanguard, Rosjanie zdecydowali się wysłać w kosmos mniej rozwiniętą technicznie maszynę – tylko po to, aby wygrać pierwszy etap wyścigu kosmicznego.

Mimo całkowitego zniszczenia Sputnika 1 przy wejściu w ziemską atmosferę ten pokaz siły okazał się ogromnym sukcesem i na dobre rozpoczął rywalizację między dwoma obozami. To doprowadziło do głębokich zmian w polityce kosmicznej Stanów Zjednoczonych i spowodowało przeznaczenie dużo większych nakładów finansowych na rozwój technologii. Efektem rozszerzonych działań była wyprawa satelity Explorer 1, który rozpoczął swoją misję 1 lutego 1958 roku. Wydarzenie to stanowiło symboliczne podjęcie wyzwania rzuconego przez ZSRR. 

Pierwszy lot człowieka w kosmos – przygotowania

Bardzo ważnym etapem rywalizacji było wysłanie w kosmos pierwszego człowieka. 3 listopada 1957 roku, niespełna miesiąc po sukcesie misji Sputnika 1, Związek Radziecki zdecydował się wystrzelić na orbitę okołoziemską kolejnego sztucznego satelity – Sputnika 2, na którego pokładzie umieszczono psa o imieniu Łajka. Niestety, zwierzę nie przeżyło lotu – po około siedmiu godzinach zdechło. Przyczyną był najprawdopodobniej bardzo duży stres oraz przegrzanie organizmu.

Kolejna próba miała miejsce w 1960 roku, gdy na pokładzie satelity Sputnik 5 ponownie umieszczono psy. Tym razem jednak zarówno Biełka, jak i Striełka wróciły na Ziemię żywe, a badania nie wykazały większych odchyleń od normy w zakresie zachowania zwierząt czy prawidłowego przebiegu funkcji życiowych. Oba loty były dla Rosjan kluczowym etapem przygotowań przed wystrzeleniem w kosmos pierwszego człowieka.

Na początku lat sześćdziesiątych XX wieku Związek Radziecki uruchomił pierwszy program załogowych lotów kosmicznych – Wostok. Jego głównym celem było umieszczenie pierwszego człowieka w kosmosie. Z tego powodu wyselekcjonowano grupę astronautów, spośród której ostatecznie wybrany został Jurij Gagarin. Decyzja ta miała podłoże czysto propagandowe, Gagarin pochodził bowiem z prostej, robotniczej rodziny. Radzieckie władze liczyły, że spowoduje to duże zainteresowanie przełomowym wydarzeniem wśród rosyjskiego społeczeństwa.

Przebieg pierwszego lotu w kosmos i lądowanie

Misja wystrzelenia pierwszego człowieka w kosmos odbyła się 12 kwietnia 1961 roku. Start statku kosmicznego Wostok 1 z ośrodka Bajkonur położonego na terenie dzisiejszego Kazachstanu miał miejsce o godzinie 9:07 czasu lokalnego. Cały lot musiał być zaplanowany bardzo precyzyjnie. Rosyjskie władze nie mogły sobie pozwolić na lądowanie statku na morzu lub, co gorsze, na terenie innego państwa. Groziłoby to ujawnieniem wykorzystywanych rozwiązań technologicznych, które pozostawały w ścisłej tajemnicy.

Sprawdź też: Kot w kosmosie – Félicette jako pierwsza kotka w kosmosie

Już po dziesięciu minutach statek dotarł na orbitę, a kosmonauta został wprowadzony w stan nieważkości. Przez większą część lotu pozostawał w stałym kontakcie radiowym z rosyjską bazą, jednak cała wyprawa nie obyła się bez pewnych komplikacji. Ze względu na awarię zasilania układu sterowania rakiety nośnej wyłączenie silników nastąpiło z opóźnieniem, przez co statek został wyniesiony na wyższą orbitę. Przewidywane parametry apogeum miały wynieść 230 km, w rzeczywistości wyniosły aż 327 km. 

Ze względu na przewidywany czas funkcjonowania systemu podtrzymującego życie, a także ilość zapasu powietrza, w przypadku awarii silników hamujących z całą pewnością doszłoby do tragedii. Szczęśliwie nie wpłynęło to na powodzenie misji, tak samo jak inne usterki, które miały miejsce w trakcie lotu. Po godzinie i 19 minutach od startu, w statku kosmicznym włączyły się rakiety hamujące i statek zaczął gwałtownie wirować. To spowodowało zerwanie łączności radiowej oraz tracenie przytomności przez Gagarina. 

Po katapultowaniu się na wysokości ok. 7 tys. metrów u kosmonauty otworzył się zarówno spadochron główny, jak i zapasowy. Wystąpiły wprawdzie drobne komplikacje podczas lądowania, ostatecznie jednak operacja zakończyła się sukcesem. O godzinie 10:47 na Ziemi wylądowała kapsuła statku, Gagarin zaś zaledwie 8 minut później, na terenie obwodu saratowskiego w Rosji. Cały lot trwał łącznie 1 godzinę i 48 minut. 

Wokół misji Gagarina narosło sporo kontrowersji. Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami kosmonauta nie wylądował bowiem na pokładzie statku kosmicznego, lecz musiał się katapultować. W obawie przed nieuznaniem rekordu prędkości, wysokości i długości lotu przez Międzynarodową Federację Lotniczą rosyjskie władze długo ukrywały ten fakt. Ostatecznie jednak misja została uznana za oficjalną, dzięki czemu Jurij Gagarin na stałe zapisał się na kartach historii, jako bohater pierwszego lotu w kosmos człowieka.

Rywalizacja pomiędzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi nabierała rozpędu. Już 5 maja 1961 roku Alan Shepard, na pokładzie statku Mercury 3, odbył lot suborbitalny (nie dokonał całkowitego okrążenia Ziemi), a 20 lutego 1962 roku, na pokładzie statku Mercury 6, John Glenn trzykrotnie okrążył planetę, stając się tym samym pierwszym Amerykaninem, który wykonał orbitalny lot kosmiczny. Wydarzenia te nie zmieniały jednak faktu, że w wyścigu kosmicznym nadal na prowadzeniu znajdował się Związek Radziecki.

Zaginieni kosmonauci – teoria spiskowa dotycząca pierwszego lotu w kosmos

Według licznych spiskowych teorii nie jest prosta odpowiedź na pytanie, kiedy miał miejsce pierwszy lot w kosmos. Data 12 kwietnia 1961 nie jest bowiem tak oczywista. Popularność rozmaitych opowieści podsyca fakt, że Związek Radziecki był komunistycznym krajem z szeroko rozbudowanym aparatem propagandy i cenzury, przez co ludziom łatwiej było uwierzyć w spiskowe teorie z udziałem ZSRR, niż demokratycznych krajów Zachodu.

W 1959 roku włoska agencja informacyjna oznajmiła, że ma informacje dotyczące nieoficjalnych prób lotów kosmicznych podejmowanych przez Związek Radziecki. Według wiedzy Włochów na orbitę wystrzeleni zostali Aleksiej Ledowskij, Andriej Mitkow i Sierenti Szaborin, jednak żaden z nich nie przeżył lotu. Informacje te nigdy nie zostały oficjalnie potwierdzone, Włosi również nie podjęli się weryfikacji prawdziwości posiadanych rewelacji.

W tym samym roku w jednej z rosyjskich gazet ukazało się zdjęcie trzech rosyjskich pilotów – Piotra Dołgowa, Iwana Kaczura i Aleksieja Graczowa – testujących kombinezony do lotów suborbitalnych. Smaczku tej teorii dodaje fakt, że pierwszą grupę rosyjskich kosmonautów wybrano dopiero w następnym roku. Niedługo potem cała trójka zginęła i do dziś wiele osób uważa, że piloci ponieśli śmierć podczas nieudanej próby lotu kosmicznego.

Najbardziej dramatycznie przedstawia się z kolei teoria dwóch Włochów. Bracia Giovanni i Achille Judica-Cordiglia przypadkowo przechwycili sygnał płynący z pokładu Sputnika 1. Od tej pory regularnie podsłuchiwali rozmowy osób związanych z radzieckim planem kosmicznym. Z posiadanych nagrań miało wynikać, że na początku lat sześćdziesiątych ZSRR wysłał w kosmos kilku kosmonautów, którzy nie przeżyli swoich misji. Zainteresowanie ze strony CIA i KGB skłoniło jednak braci do zaprzestania działalności, dlatego nigdy nie upublicznili rzekomo posiadanych nagrań.

Równie interesująco przedstawia się historia Władimira Iljuszyna, który rzekomo został wystrzelony na orbitę 7 kwietnia 1961 roku – pięć dni przed misją Gagarina. Problemy techniczne statku miały zmusić kontrolerów lotu do podjęcia decyzji o wcześniejszym sprowadzeniu kosmonauty na Ziemię. Z tego też powodu Iljuszyn wylądował na terenie Chin. W związku z napiętymi relacjami między państwami informacja ta została jednak zatajona, a sam zainteresowany nigdy nie potwierdził powyższych rewelacji.

Pierwszy lot w kosmos – dlaczego był tak ważny? Skutki

Zarówno misja bezzałogowego Sputnika 1, jak i Wostoka 1 z Jurijem Gagarinem na pokładzie, stanowiły kamienie milowe w prowadzeniu polityki kosmicznej przez największe światowe mocarstwa. Dwa prestiżowe zwycięstwa ZSRR w rywalizacji z USA spowodowały mobilizację wśród Amerykanów. 20 lipca 1969 roku doszło dzięki temu do kolejnego przełomowego wydarzenia – lądowania pierwszego człowieka na Księżycu. Dokonali tego Neil Armstrong, Buzz Aldrin i Michael Collins na pokładzie statku Apollo 11.

Te trzy wydarzenia bezpowrotnie zmieniły postrzeganie Wszechświata przez ludzi na całym świecie. Od rozpoczęcia tzw. wyścigu kosmicznego najwięksi naukowcy nieustannie pracują nad rozwojem technologicznym i wprowadzaniem innowacyjnych rozwiązań w zakresie poszerzania eksploracji kosmosu. Jest to proces niezwykle ważny z punktu widzenia całego rodzaju ludzkiego.

Sprawdź: Kosmiczny teleskop Jamesa Webba – kiedy start? Wszystko na temat teleskopu Webba w jednym miejscu

Doskonałym obrazem pokazującym, jak szybko postępują prace dotyczące poznaniu kosmosu, jest przykład dwóch teleskopów. W 1990 roku kolejnym przełomowym wydarzeniem było wystrzelenie na orbitę teleskopu Hubble’a na wysokość ok. 550 km. Po zaledwie trzydziestu latach (pod koniec 2021 roku) dojdzie natomiast do wysłania w kosmos jego następcy – teleskopu Webba. O tym, jak wielki skok technologiczny nastąpił w ostatnich latach, świadczy fakt, że maszyna zostanie wystrzelona na wysokość aż 1,5 miliona km.

Pierwszy lot w na orbitę wywołał efekt śniegowej kuli – systematycznie rozwijane możliwości poznawcze kosmosu były, są i pozostaną procesem leżacym w żywotnym interesie rodzaju ludzkiego. Jeśli zastanawiasz się nad tym, co jeszcze będziemy w stanie odkryć w przestrzeni kosmicznej, warto, abyś pamiętał, że jeszcze sześćdziesiąt lat temu w kosmosie nie było żywego człowieka, a już niebawem wielką popularność zyskają kosmiczne loty turystyczne.

Źródło obrazu głównego: twitter.com/reopeningeurope