Dinozaury. Najważniejsze informacje o dinozaurach – kiedy żyły, jak wyginęły?

Dinozaury są jedną z najlepiej poznanych prehistorycznych grup zwierząt. Ogromne gady ciekawią nie tylko paleontologów, ale i ludzi niezwiązanych z nauką. Czym były, jak wyginęły i czy na pewno wszystkie? Wszystkie odpowiedzi znajdziesz tutaj!

Definicja dinozaurów

Termin „dinozaur” został ukuty przez brytyjskiego paleontologa Richarda Owena w latach 40. XIX wieku. Badanie szczątków tych wymarłych zwierząt skłoniło go do stworzenia nazwy będącej połączeniem dwóch słów z antycznej greki – deinos (straszny) i sauros (jaszczur). O ile podkreślenie majestatu tych stworzeń można uznać za zabieg udany, o tyle sama nazwa nieco mija się z prawdą.

Wbrew nazwie, dinozaury nie są jaszczurkami tak jak np. współczesne warany. To, co je z nimi łączy, to przynależność do gromady gadów. Tak jak większość dawnych i współczesnych przedstawicieli tej grupy, dinozaury składały jaja. Od innych gadów odróżniała je stałocieplność i związany z nią szybki metabolizm.

Nie wszystkie również były „straszne” w rozumieniu – duże i krwiożercze. Istotnie, wiele gatunków to wielkie gady, cechujące się dużymi rozmiarami ciała. Szczególnie epoka jurajska obrodziła w kolosy takie jak ważący około 50 ton i dorastający prawdopodobnie do nawet 35 m długości diplodok.

Niemniej jednak nie wszystkie dinozaury były duże. Dla przykładu kompsognat mierzył co najwyżej 1,2 m długości. Istniały gatunki jeszcze mniejsze. Odkryty w Chinach mikroraptor dorastał tylko do 48 cm.

To, co jeszcze odróżnia dinozaury od innych gadów, to lądowy tryb życia. Dotyczy to nie tylko stworzeń współczesnych, ale również tych, z którymi zwierzęta te dzieliły świat. Dinozaurami nie są więc wielkie gady morskie i latające ery mezozoicznej. Zarówno żyjące w oceanach ichtiozaury, plezjozaury i mozazaury, jak i uskrzydlone pterozaury są osobnymi rzędami gadów.

Kiedy żyły dinozaury?

Dinozaury są symbolem ery mezozoicznej. Dzieli się ona na trzy okresy – trias, jurę i kredę. Historia tych gadów zaczyna się w triasie, 237 mln lat temu. Swój sukces ewolucyjny osiągnęły dzięki możliwości zajęcia pustych nisz ekologicznych po największym wymieraniu w historii, które objęło 95% gatunków i zakończyło erę paleozoiczną.

Sprawdź też: Najlepsze gry o dinozaurach – propozycje gier, w których kluczową rolę odgrywają dinozaury!

W triasie, szczególnie wczesnym, dinozaury nie były jeszcze dominującą grupą zwierząt. Przechodziły jednak gwałtowną radiację, czyli zróżnicowanie gatunkowe. W kolejnym okresie, jurze (201–145 mln lat temu), pozwoliło im to stać się główną grupą zwierząt lądowych.

Kiedy żyły dinozaury, inne gromady zwierząt lądowych i rzędy gadów nie miały większych możliwości rozwoju. Szansa dla nich pojawiła się dopiero z końcem kredy (145–66 mln lat temu). Wówczas dinozaury wymarły, powtarzając los stworzeń, które zastąpiły w triasie.

Przyczyna wyginięcia

Paleontologów od dekad zastanawiało, jak wyginęły dinozaury. Najbardziej prawdopodobną przyczyną wymierania kredowego jest uderzenie planetoidy Baptistina 66 mln lat temu. Jej długość szacowana jest nawet na 10 km.

O prawdziwości tej teorii świadczą dwa dowody. Pierwszym jest krater Chicxulub o średnicy 180 km w pobliżu półwyspu Jukatan w Meksyku. Drugim są nienaturalnie duże pokłady irydu znajdywane na całym świecie w skałach wyznaczających granicę między mezozoikiem a kenozoikiem. Na Ziemi pierwiastek ten występuje rzadko, jest za to często wykrywany właśnie w planetoidach.

Impakt tak dużego ciała niebieskiego w pierwszych chwilach po uderzeniu wiązał się eksplozją o wielkiej sile. Wybuch o sile tysięcy bomb atomowych doprowadził do pięciu kolejnych katastrof.

Pierwszą było powstanie fali uderzeniowej, która w sposób bezpośredni doprowadzała do śmierci zwierząt. Wraz z nią powstało drugie zagrożenie – gwałtowne podniesienie temperatury do poziomów, w których ziemskie organizmy nie mogą przeżyć.

Trzecim skutkiem było powstanie gigantycznego tsunami. Nawet dziś byłoby to katastrofalne w skutkach. Wtedy było jeszcze bardziej niszczycielskie. Przyczyną jest ówczesny układ kontynentów. Jako że były tylko dwa (Laurazja i Gondwana), na większości obszarów kuli ziemskiej tsunami nie napotykało przeszkód, o które mogłoby się rozbić (czyli innych kontynentów). Brak naturalnych barier na większości powierzchni globu dawał możliwość rozpędzenia się fal.

-75%

Kody rabatowe Morele Najlepsze promocje w jednym miejscu

SPRAWDŹ KODY -75%

Tak wielka energia, której doświadczyła skorupa ziemska, doprowadziła do trzęsień ziemi. Efektem była destabilizacja płyt tektonicznych i zwiększony wulkanizm. W wyniku tych wydarzeń wielkie ilości gorących, trujących gazów dostały się do atmosfery.

Ostatnim rezultatem uderzenia było wzniesienie do atmosfery wielkich ilości pyłu, który ograniczył dostęp do światła słonecznego. Nastąpiło zjawisko podobne do zimy nuklearnej, a więc ochłodzenie klimatu. Nim pył opadł, minęło być może kilka lat. Dla przyzwyczajonych do tropikalnych warunków dinozaurów zimny klimat był nie do zniesienia.

Najbliżsi żyjący obecnie krewni dinozaurów

Wymieranie kredowe doprowadziło do wymarcia wielu grup zwierząt. Wśród nich znalazły się dinozaury, choć nie wszystkie. Zniknęły również inne gady – pterozaury, plezjozaury, mozazaury. Nie przetrwały również inne grupy zwierząt, w tym niektóre gatunki ssaków, płazów, ptaków i mięczaków (np. amonity). Wymieranie to dotknęło wszystkich kontynentów oraz oceanów na Ziemi.

Co przetrwało? Choćby niektóre dinozaury, choć nie te, które zwykle są pierwszym obiektem skojarzeń. Przetrwały ptaki, które wywodzą się z tej samej linii ewolucyjnej, co gadzie dinozaury. Z tego właśnie powodu współcześnie nie mówi się już o wymarciu dinozaurów, lecz o tym, że nie przetrwały nieptasie dinozaury. Innymi współcześnie żyjącymi krewnymi dinozaurów są krokodyle.

Wybrane gatunki dinozaurów

W ciągu 171 mln lat istnienia dinozaury rozwinęły się w tysiące zróżnicowanych form. Wśród nich pojawiały się stworzenia duże i małe, nieraz o fantazyjnych kształtach. Niektóre z nich znane są jedynie paleontologom. Kilku gatunkom udało się jednak zyskać sławę.

Triceratops

Dinozaur ten żył pod koniec kredy. Był długi na 8–9 m, wysoki na 2–3 m i ważył do 12 t. Najstarsze znalezione szczątki liczą 68 mln lat. Było to zwierzę roślinożerne. Triceratopsy żyły w stadach. Ich wyjątkową cechą były 3 rogi i struktura kostna (kryza) okrywająca kark. Jej funkcja nie jest znana. Mogła służyć do obrony przed drapieżnikami. Niewykluczone też, że przydawała się podczas godów.

Tyranozaur

Gatunek ten żył w tym samym czasie, co triceratops. T-Rex to naczelny drapieżnik tego okresu, który polował także na wielkich roślinożerców, np. właśnie triceratopsy. Budowa jego ciała do dziś pozostaje zagadką. Przeciętna waga osobników szacowana jest na 4,5–8 t, a długość na nawet 12 m. Poruszał się na dwóch kończynach. Jego łapy przednie były bardzo małe, nie wiadomo jednak, dlaczego.

Allozaur

W okresie jurajskim (155–145 mln lat temu) żył podobny do T–Rexa allozaur. Choć przypominał go wyglądem, nie był jego przodkiem. Allozaury żyły w czasach największych roślinożerców. Były duże (miały nawet 8 m długości), jednak znacznie mniejsze od swoich ofiar. Z tego względu uważa się, że mogły polować stadnie, jak dzisiejsze wilki. Tezę tę uwiarygadniają kości wielu allozaurów znajdywane w tym samym miejscu.

Argentynozaur

Jeden z największych, o ile nie największy dinozaur w historii. Żył 97–93 mln lat temu. Wyglądał podobnie jak inni wielcy roślinożercy. Miał długą szyję i ogon, chodził na czterech łapach dźwigających pękaty korpus. Tak jak inne wielkie zauropody miał małą głowę. Ta dysproporcja jest charakterystyczną cechą wielu przedstawicieli tego infrarzędu dinozaurów. Na podstawie fragmentów szkieletu szacuje się, że mierzył ponad 30 m i ważył około 70 t.

Welociraptor

Dla odmiany przedstawiciele tego gatunku byli raczej niewielcy. Welociraptor osiągał przeciętne 1 m wysokości, do 1,7 m długości i ważył ok. 20 kg. Był to drapieżnik. Ze względu na rozmiary, polował raczej na mniejsze dinozaury i młode dużych osobników. Jego szkielet wykazuje dużo cech podobnych do współczesnych ptaków. Był ponadto pokryty piórami. Welociraptory żyły 75–71 mln lat temu.

Sprawdź też: Jurassic World — fenomen serii, wszystkie filmy. Dlaczego kochamy Jurassic Park

Najlepsze filmy o dinozaurach

Myśląc o filmach, w których bohaterami są dinozaury, nie sposób nie wspomnieć o serii Park Jurajski. Ten najbardziej znany obraz na trwałe zapisał się w historii kina. Do grona klasyków należy również Milion lat przed naszą erą z 1966 roku.

Oprócz tego powstało wiele innych filmów należących do różnych gatunków. Dla dzieci interesującymi propozycjami są Dobry dinozaur oraz Epoka lodowcowa: era dinozaurów. Godnym polecenia filmem dokumentalnym o tej tematyce są Wędrówki z dinozaurami.

Sporą popularnością cieszą się także niekoniecznie udane produkcje. Miłośnicy takiego kina mogą zainteresować się horrorem Atak dinozaurów. Ocena 3,1/10 na IMDb i 3/10 na Filmwebie to najlepsze rekomendacje dla wielbicieli filmów klasy B.

Dinozaury fascynują ludzi od dziesiątek lat. Ich często niezwykłe rozmiary i nagłe wyginięcie sprawiły, że stały się nie tylko ważną częścią nauki, ale także kultury masowej. Odkrycia kolejnych gatunków przesuwają granice wyobrażenia tego, jak duże były niektóre z nich. Ich badania pozwalają odkryć historię Ziemi, eksponując jej niezwykłe bogactwo gatunkowe.