Układ słoneczny – jakie planety wchodzą w jego skład? Wszystkie planety układu słonecznego

Ile jest planet w Układzie Słonecznym? Jaka jest kolejność planet? Która z planet jest największa? Jaka planeta jest gazowym olbrzymem? Tego wszystkiego dowiesz się z tego artykułu!

Układ Słoneczny – co to jest?

Jest to system planetarny w Galaktyce Drogi Mlecznej, w którym centralną gwiazdą jest Słońce. Wokół Słońca krążą miliardy ciał niebieskich powiązanych z nim grawitacyjnie. Pośród ciał niebieskich mamy osiem planet wraz z kilkuset księżycami krążącymi wokół nich, a także planety karłowate, planetoidy, komety i wiele innych pomniejszych obiektów.

Ile jest planet w układzie słonecznym?

W Układzie Słonecznym jest osiem (do niedawna dziewięć) planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Pierwsze cztery obiekty to planety skaliste, kolejne zaś to gazowe olbrzymy. Każda planeta zewnętrzna otoczona jest pierścieniami pyłu kosmicznego. 

Ponadto w układzie planetarnym znajduje się pięć planet karłowatych: Ceres, Pluton (do niedawna uznawany za dziewiątą pełnoprawną planetę), Haumea, Makemake i Eris. Sześć z ośmiu planet głównych oraz cztery z pięciu planet karłowatych mają swoje naturalne satelity (księżyce).

Prawie wszystkie planety po kolei noszą imiona bogów znanych z mitologii rzymskiej. Uran zawdzięcza swą nazwę greckiemu bogowi nieba: Uranosowi.

Merkury – najmniejsza planeta układu słonecznego

Merkury jest najmniejszą oraz najbliższą względem Słońca planetą w Układzie Słonecznym. Jest on dość trudny do obserwacji z Ziemi ze względu na lokalizację. Mimo to widoczny jest on gołym okiem tuż po zachodzie Słońca lub przed jego wschodem. Pierwsze opisane obserwacje najmniejszej planety Układu Słonecznego datowane są na starożytność.

Sprawdź też: Jak wygląda ziemia z kosmosu? Sprawdź najlepsze zdjęcia. Gdzie je oglądać?

Mariner 10 to pierwsza sonda kosmiczna, która zbliżyła się do Merkurego. Najmniejsza odległość Marinera do Merkurego to zaledwie 327 kilometrów. W czasie misji wykonano około 2500 zdjęć powierzchni planety. Mariner 10 stał się pierwszym sztucznym satelitą pierwszej planety Układu Słonecznego. Jego zapas paliwa wyczerpał się, lecz krąży on najprawdopodobniej po orbicie planety do dziś.

Merkury jest praktycznie pozbawiony atmosfery. Nie posiada również żadnych naturalnych satelitów. Powierzchnia planety ze swoimi licznymi kraterami uderzeniowymi  przypomina Księżyc. Temperatura powierzchni waha się w granicach między -170 stopni a ponad 400 stopni Celsjusza. Merkury ma bardzo duże żelazne jądro, co sprawia, że pomimo swych niewielkich rozmiarów jest planetą o jednej z największych gęstości w Układzie Słonecznym. 

Wenus – najjaśniejszy po Słońcu i Księżycu punkt na niebie

Druga planeta Układu Słonecznego, Wenus jest najjaśniejszym po Słońcu i Księżycu obiektem widzianym na ziemskim niebie. Podobnie jak Merkury jest widoczna jedynie przed wschodem lub tuż po zachodzie Słońca, jednak jej jasność pozwala na swobodną obserwację. 

Ze względu na swą wielkość, skład chemiczny i masę, określana jest często jako siostra Ziemi (lub planeta bliźniacza). Niestety warunki panujące na jej powierzchni nie zachęcają do kolonizacji. Ciśnienie atmosferyczne jest ponad dziewięćdziesiąt razy większe od ziemskiego. 

Atmosfera składa się prawie wyłącznie z dwutlenku węgla i siarki. Na powierzchni panuje wysoka temperatura sięgająca ponad 400 stopni Celsjusza. Większość powierzchni Wenus ukształtowana jest przez procesy wulkaniczne.

Ze względu na odległość od Ziemi, Wenus była pierwszą planetą, na którą wysłano misję kosmiczną. Radziecka sonda Wenera 3 osiągnęła powierzchnię planety w 1966 roku. Niestety ze względu na awarię systemów komunikacji sonda nie przekazała na Ziemię żadnych danych. Z kolei Wenera 4 dotarła do Wenus rok później. Sonda przekazała na Ziemię dużo zaskakujących informacji o naturze planety jak np. o wysokiej temperaturze i gęstości atmosfery.

Ziemia – nasz dom, trzecia planeta od słońca

Ziemia jest trzecią planetą, licząc od Słońca i piątą pod względem wielkości w Układzie Słonecznym. Jest to również największa planeta skalista. Ziemia jest jedynym znanym we wszechświecie miejscem, gdzie istnieje życie. Nasza planeta uformowała się około 4.5 miliarda lat temu. 

Później na Ziemi pojawiły się pierwsze organizmy żywe, które obecnie tworzą biosferę. Atmosfera ziemska to powłoka gazowa składająca się głównie z azotu i tlenu. Ziemska atmosfera chroni nas przed promieniowaniem ultrafioletowym i zapewnia optymalne warunki do utrzymania różnorodnych form życia. Hydrosfera to ogół wód powierzchniowych i podziemnych. Litosfera to zewnętrzna, sztywna powłoka Ziemi. 

Mars – czy mogło na nim istnieć życie?

Mars to czwarta planeta Układu Słonecznego i ostatnia z grupy planet skalistych. Jego nazwa pochodzi od imienia rzymskiego boga wojny. W rzeczywistości rdzawy kolor Marsa pochodzi od tlenków żelaza, które pokrywają powierzchnię planety. 

Mimo że to Wenus jest określana bliźniaczą planetą Ziemi, to właśnie na Marsie zaobserwowano bardziej sprzyjające warunki do kolonizacji, głównie niższe temperatury powierzchni oraz udokumentowane źródła wody podziemnej (w formie lodu).

Mars jest eksplorowany przez ludzi już od 1965 roku, gdy sonda Mariner 4 wykonała pierwszy przelot w pobliżu planety. Już sześć lat później amerykański Mariner 9 wszedł na jej orbitę, a nieco później radziecki Mars 3 wylądował na powierzchni Czerwonej Planety. 

Na Marsie lądowały wielokrotnie bezzałogowe sondy radzieckie i amerykańskie, przeprowadzając szereg badań atmosfery i litosfery oraz oczywiście poszukując tam jakichkolwiek form życia. Obecnie z powierzchni Marsa dokonuje się nawet obserwacji astronomicznych. 

Sprawdź też: Najwyższa góra w Układzie Słonecznym – Olympus Mons. Ta wysokość wprawia w osłupienie

Nie tak dawno temu (19 kwietnia 2021 roku) byliśmy świadkami pierwszego kontrolowanego lotu w atmosferze Marsa wykonanego przez dron Ingenuity, który został tam umieszczony przez łazik Perseverance. Każda bezzałogowa misja na Marsa zbliża nas do pierwszego lądowania załogowego, które planowane jest na lata 30. XXI wieku.

Jowisz – największa planeta Układu Słonecznego

Jowisz to piąta planeta, licząc od Słońca i pierwsza z tzw. gazowych olbrzymów (inaczej określanych planetami jowiszowymi). To właśnie Jowisz jest największą planetą Układu Słonecznego – jego masa szacowana jest na ponad dwa i pół raza większą niż masa wszystkich pozostałych planet Układu Słonecznego razem wziętych. 

Ze względu na swoją wielkość Jowisz jest czwartym najjaśniejszym ciałem niebieskim widocznym na ziemskim niebie po Słońcu, Księżycu i Wenus. Jowisz składa się w trzech czwartych z wodoru, a w jednej czwartej z helu. Ten gazowy olbrzym najprawdopodobniej posiada stałe, skaliste jądro. Wokół niego krąży przynajmniej 79 naturalnych satelitów, z których największy – Ganimedes – jest większy niż Merkury.

Do tej pory wysłano z powodzeniem kilka misji badawczych mających na celu dokładniejsze zbadanie tej najcięższej planety Układu Słonecznego. Program Pioneer oraz Voyager miały na celu wykonanie pierwszych fotografii atmosfery planety. 

Sfotografowano również tzw. Wielką Czerwoną Plamę – zjawisko obserwowane na powierzchni Jowisza nawet z Ziemi, które okazało się ogromnym antycyklonem wiejącym na Jowiszu od ponad 350 lat. Człowiekowi udało się nawet umieścić dwie sondy bezzałogowe na orbicie tego gazowego olbrzyma: Galileo i Juno.

Saturn – druga po Jowiszu pod względem masy i wielkości

Kolejną, szóstą planetą Układu Słonecznego i drugim gazowym olbrzymem jest Saturn. Znakiem rozpoznawczym Saturna są naturalne pierścienie widoczne z Ziemi, składające się głównie z lodu i odłamków skalnych. Jest to druga pod względem wielkości planeta naszego układu. 

Saturn ma jednocześnie najwięcej naturalnych satelitów w układzie planetarnym. Planeta ma przynajmniej osiemdziesiąt dwa księżyce. Zakłada się, że Saturn ma zbliżoną strukturę do Jowisza – składa się głównie z wodoru i helu oraz ze skalistego jądra.

Pierwsza sonda – Pioneer 11 – zbliżyła się do powierzchni planety już w 1979 roku. Kolejna, Cassini, weszła na orbitę Saturna w 2004 roku. Podczas tej misji zaobserwowano występowanie na powierzchni Saturna burz z piorunami, a także obecność jezior węglowodorowych i obiektów rozbudowanej struktury terenu, z jeziorami i górami włącznie.

Uran – jedyny grecki bóg w układzie słonecznym

Siódmą planetą Układu Słonecznego jest Uran. Mimo że jest on określany jako gazowy olbrzym, a jego skład chemiczny to głównie wodór i hel, to Uran w swym składzie ma również fragmenty lodu (amoniak, woda, metan i inne węglowodory). 

Stąd też Uran jest czasem klasyfikowany w innej grupie planet, tzw. lodowych olbrzymów. Ciekawostką jest to, że oś obrotu planety znajduje się blisko płaszczyzny jej orbity, co sprawia, że bieguny Urana znajdują się tam, gdzie zwykle zlokalizowany jest równik innych planet. Został odkryty dopiero pod koniec XVIII wieku i był początkowo mylony z gwiazdą lub kometą. Zewnętrzna struktura planety jest jednolita – nie można zaobserwować żadnej aktywności pogodowej na jej powierzchni.

Do tej pory jedynie sonda bezzałogowa Voyager 2 zbliżyła się do atmosfery Urana. Nie planuje się żadnych nowych misji w tym kierunku.

Neptun – kolejny gazowy olbrzym, bliźniak Urana

Ósmą planetą, która niejako zamyka Układ Słoneczny, jest Neptun. Neptun określany jest bratem bliźniakiem Urana ze względu na swoją wielkość oraz obecność lodu w atmosferze. W przeciwieństwie do swojego galaktycznego sąsiada Neptun charakteryzuje się wyraźnymi układami pogodowymi tworzonymi przez najsilniejszy wiatr obserwowany w naszym układzie planetarnym.

Jego prędkość szacowana jest na 2100 km/h. Neptun, ze względu na swoją odległość od Słońca jest jednym z najzimniejszych miejsc w Układzie Słonecznym – temperatura na powierzchni wynosi często mniej niż -220 stopni Celsjusza. Sonda Voyager 2 zbliżyła się do Neptuna i jego największego księżyca, Trytona.

Dziewiąta planeta? Pluton i inne planety karłowate

Definicja tzw. planet karłowatych jest względnie nowa w astronomii – wprowadzono ją dopiero w 2006 roku. Planetą karłowatą określa się ciało niebieskie o kształcie zbliżonym do kulistego, które znajduje się na orbicie Słońca, niebędące satelitą innego ciała niebieskiego, ale o zdecydowanie mniejszej masie niż tradycyjna planeta. 

Pluton został odkryty w 1930 roku. Do 2006 roku był uznawany za dziewiątą planetę Układu Słonecznego, właśnie do czasu wprowadzenia określenia planet karłowatych. Do tej pory pięć obiektów naszego układu planetarnego zostało uznanych za planety karłowate – Ceres, Pluton, Haumea, Makemake i Eris.

Nie tylko planety – co jeszcze znajduje się w układzie słonecznym?

Układ Słoneczny to nie tylko zespół ośmiu planet i pięciu planet karłowatych. Budowa Układu Słonecznego jest zdecydowanie bardziej złożona. W orbicie za czterema planetami skalistymi (między orbitami Marsa i Jowisza) znajduje się główny pas planetoid z takimi ciałami niebieskimi jak Ceres, Westa, Pallas i Hygiea. 

Układ planetoid jest na tyle rzadki, że wiele sond kosmicznych przelatywało przez niego, nie natrafiając po drodze na żaden obiekt. Z kolei za orbitą Neptuna znajduje się Pas Kuipera – układ ciał niebieskich podobny do głównego pasa planetoid, ale zdecydowanie masywniejszy i większy. 

Krążą tam przynajmniej trzy planety karłowate: Pluton, Haumea i Makemake. Do 2020 roku odkryto w nim dwa tysiące ciał, jednak zakłada się, że w pasie znajduje się przynajmniej siedemdziesiąt tysięcy obiektów o dość stabilnych orbitach.

Za orbitą Neptuna w okolicy Pasa Kuipera znajduje się tzw. dysk rozproszony z wieloma ciałami niebieskimi o orbitach, których regularność jest zakłócana siłą grawitacji gazowych olbrzymów. Niektóre publikacje łączą Pas Kuipera z dyskiem rozproszonym i nie do końca wiadomo, jak klasyfikować tę odległą część Układu Słonecznego.

Zewnętrzne części Układu Słonecznego są zdefiniowane przez zasięg tzw. wiatru słonecznego. Wiatr słoneczny jest strumieniem plazmy (protonów, elektronów i cząstek alfa) emitowanych przez Słońce względnie równomiernie we wszystkich kierunkach. 

Przestrzeń wypełniana przez wiatr słoneczny nie jest idealną kulą – kształt oddziaływania jest zdeformowany przez siłę grawitacji poszczególnych planet, głównie gazowych olbrzymów. Dysk rozproszony kończy się tzw. heliopauzą – umowną warstwą, gdzie wiatr słoneczny równoważy się z siłą materii międzygwiezdnej. 

Zewnętrzną częścią Układu Słonecznego jest tzw. Obłok Oorta, który jest pozostałością po formowaniu się naszego układu planetarnego. Jest to hipotetyczny obłok kosmicznych cząstek, nigdy dotąd niezbadany. Jego odległość od Słońca jest tysiąc razy większa niż odległość Pasa Kuipera od naszej centralnej gwiazdy. 

Sprawdź też: Największa mapa kosmosu stworzona przez człowieka

Prawdopodobnie to właśnie Obłok Oorta jest miejscem, gdzie „rodzi się” wiele komet długookresowych, które zostały wytrącone ze swej pierwotnej orbity. Tymczasem komety krótkookresowe pochodzą najczęściej z Pasa Kuipera lub dysku rozproszonego.

Jak sądzicie, jakie jeszcze niespodzianki skrywa nasz układ słoneczny? A może – korzystając na przykład z lornetki lub teleskopu – obserwowaliście Księżyc lub inne ciała niebieskie? Czy umiecie wymienić planety po kolei? Dajcie nam znać w komentarzach!