Galaktyki obraz glowny

Poradniki

22.07.2021 11:10

Galaktyki – czym są? Nowe galaktyki, najciekawsze i najodleglejsze

Nauka
12
1
0
12
1

Galaktyki to formacje, które od lat fascynowały astronomów. Co na ich temat pozwoliła nam się dowiedzieć współczesna nauka? Dzięki artykułowi poznasz typy tych obiektów i dowiesz się wielu innych informacji.

Czym są galaktyki?

Galaktyka to dużych rozmiarów obiekt, w skład którego wchodzą grawitacyjnie związane ze sobą gwiazdy, obłoki pyłu i gazu międzygwiazdowego, a także planety i ciemna materia. Wszystkie orbitują wokół jednego, wspólnego środka masy, zwanego jądrem galaktyki, najczęściej przyjmującego postać czarnej dziury. Galaktyki powstały poprzez łączenie się na przestrzeni lat gwiazd i innych obiektów w coraz większe skupiska. Średnica typowej formacji tego typu wynosi od kilkudziesięciu po około 200 tysięcy lat świetlnych.

galaktyki
Galaktyka NGC 1300 / Źródło: wikipedia.org

Obserwacje galaktyk prowadzili już starożytni astronomowie, jednak nowoczesna technologia znacznie udoskonaliła proces poszukiwania odpowiedzi na trapiące ludzkość pytania w tej kwestii i powoli zaczynamy odkrywać takie właściwości obiektów położonych wiele lat świetlnych od Ziemi, które do niedawna były wyłącznie spekulacją. Nie znamy dokładnej liczby galaktyk w kosmosie, niektórzy badacze szacują ją jednak na około na 200 miliardów.

Nie tylko galaktyki spiralne. Jakie typy galaktyk zaobserwowano we wszechświecie?

Zamknij oczy i wyobraź sobie galaktykę. Co widzisz? Prawdopodobnie obiekt ten przyjmuje w Twoich myślach postać galaktyki spiralnej, czyli takiej o zakrzywionych ramionach, ułożonych w kształt schodzącej się do środka spirali. Choć taki obraz jest całkowicie uzasadniony i na nocnym niebie możemy odkryć wiele takich formacji, to nie jest jedyna forma, jaką mogą przybierać te niezwykłe struktury. Do ustalania, jakiego typu jest dana galaktyka, wykorzystuje się klasyfikację morfologiczną tych obiektów opracowaną przez astronoma Edwina Hubble’a w 1936 roku.

Sprawdź: Poszukiwania drugiej Ziemi – Teleskop Kepler. Najważniejsze informacje o Kosmicznym Teleskopie Keplera

Galaktyki spiralne z poprzeczką (oznaczenie Sb)

Ich struktura odróżnia je od typowych galaktyk spiralnych (oznaczanych jako S) tym, że ich ramiona zdają się wychodzić z poziomej poprzeczki przechodzącej przez centrum galaktyki. Te elementy struktury podążają jednak w widocznym kierunku i można wyróżnić je spośród innych fragmentów formacji. Do najbardziej znanych obiektów tego typu należy między innymi Droga Mleczna. Jądro galaktyki złożone jest z najstarszych gwiazd, natomiast w ramionach układu odnaleźć można obiekty znacznie młodsze. 50% obserwowanych galaktyk to właśnie typ spiralny, najczęściej składający się z dwóch lub trzech ramion.

Z cyklu nasze galaktyki: Droga Mleczna i jej średnica
Średnica naszego „domu” – Drogi Mlecznej / Źródło: exoplanets.nasa.gov

Galaktyki eliptyczne (oznaczenie E)

Prawdziwe dinozaury w świecie galaktyk – formacje eliptyczne stworzone są z gwiazd, które istnieją we wszechświecie od bardzo dawna. Mają regularne kształty, najczęściej kuli lub elipsy, nie wyróżniają się żadnymi nietypowymi strukturami, a równomierne rozłożenie gwiazd na krawędziach sprawia, że obserwującym trudno wyznaczyć sztywną granicę eliptycznej galaktyki.

Galaktyki soczewkowate (oznaczenie s0)

Ogniwo pośrednie pomiędzy galaktyką spiralną a eliptyczną, kształtem przypomina soczewkę. Jądro takiej galaktyki zdaje się przypominać spłaszczoną wersję jądra w środku układu eliptycznego. W odróżnieniu od tych struktur, galaktyki soczewkowate pozbawione są jednak materii międzygwiezdnej.

Sprawdź: Życie na księżycu Saturna? Enceladus zaskakuje badaczy. Informacje o szóstym największym satelicie Saturna

Galaktyki nieregularne (oznaczenie Irr)

Wśród struktur galaktyk nieregularnych często próżno szukać symetrii czy wyraźnego skupienia wokół jądra. Gwiazdy w tej formacji zdają się być rozrzucone swobodnie i przypadkowo, zaś same struktury najczęściej są stosunkowo niewielkie i bardzo jasne. Galaktyki nieregularne często składają się wyłącznie z młodych obiektów, zaś dzięki ich zasobności w obłoki gazu i pyłu, to właśnie w nich często mają źródło procesy gwiazdotwórcze.

Tajemnicze serca gwiezdnych skupisk – czy czarna dziura to centrum galaktyki?

Wokół czego orbitują gwiazdy skupione w ramach galaktyk? Naukowcy długo zastanawiali się, co mogłoby mieć masę tak dużą, by przyciągać do siebie tak wiele położonych daleko obiektów. W końcu podejrzenie padło na obecność w jądrze supermasywnej czarnej dziury – trudnego do zaobserwowania obiektu o masie milionów lub nawet miliardów mas Słońca, który pochłania bezpowrotnie światło, fale i materię. Obecnie podejrzewa się, że taka supermasywna czarna dziura może znajdować się w sercu znacznej większości lub nawet każdej galaktyki. Obiekt tego typu może stanowić źródło wystrzeliwanych cykliczne dżetów materii, zdolnych, by przemierzyć układ z ogromną prędkością i przedrzeć się poza granice dysku.

Galaktyka Sombrero
Messier 104, znany także jako Galaktyka Sombrero / Źródło: wikipedia.org

Supergromady galaktyk – co to takiego?

Skupiska wielu odrębnych grup i gromad galaktyk zwane są supergalaktykami lub supergromadami galaktyk. Struktury te mogą przyjmować naprawdę ogromne rozmiary, przekraczając niekiedy setki milionów lat świetlnych. Pomimo że galaktyki wchodzące w skład takiego skupiska są nierzadko położone w bardzo dużej odległości od siebie, astronomowie obserwują, że elementy formacji wpływają na siebie nawzajem. Zresztą nie tylko na siebie – masywne supergromady mogą z dużą prędkością przyciągać obiekty położone poza ich granicami. Droga Mleczna i pobliska galaktyka Andromedy również położone są w supergromadzie, ogromnym skupisku o nazwie Laniakea, łączącym w swoim środku ok. 100 tysięcy galaktyk.

Droga Mleczna – nasze miejsce we wszechświecie

Droga Mleczna to nasza galaktyka – nasza, bo to wśród elementów właśnie tego skupiska znajduje się Układ Słoneczny. Jej gwiazdy z łatwością dostrzeżemy na nocnym niebie, zaś w warunkach niskiego zanieczyszczenia światłem można wręcz ujrzeć ją w postaci wyraźnego i jasnego pasa na niebie. Warto przy tym pamiętać, że obserwacja Drogi Mlecznej z Ziemi to obserwacja ze środka dysku, nie zobaczymy więc w pełnej krasie ramion czy innych struktur galaktyki. Należy do typu galaktyk spiralnych z poprzeczką, a jej masa to około 1012 mas Słońca. Choć mogłaby się wydawać statyczna, Droga Mleczna znajduje się w ciągłym ruchu – pędzi przez kosmos z prędkością wynoszącą ponad 2 miliony kilometrów na godzinę.

Dlaczego tak się dzieje? W tym przypadku chodzi przede wszystkim o znajdujące się w odległości 250 lat świetlnych od Ziemi skupisko galaktyk, zwane Wielkim Atraktorem. Jest on specyficznym obszarem zaburzenia grawitacyjnego we Wszechświecie. Jego oddziaływanie grawitacyjne jest tak ogromne, że nieustannie przyciąga ku sobie nawet najodleglejsze fragmenty Supergromady Lokalnej. W kierunku Drogi Mlecznej pędzi także galaktyka Andromedy, a w odległej przyszłości obie te formacje mają się ze sobą połączyć w wyniku zderzenia. Już teraz zaobserwowano początki kolizji obiektów na podstawie przenikania się halo Andromedy i naszej galaktyki. Drogę Mleczną czeka również zderzenie z karłowatą formacją SagDEG – nie dojdzie do tego jednak prędzej niż za 10 milionów lat.

Najdziwniejsze galaktyki - Obiekt Hoaga
Obiekt Hoaga – przykład bardzo nietypowej galaktyki / Źródło: wikipedia.org

Najciekawsze galaktyki oprócz Drogi Mlecznej

Gwiazdy widoczne na nocnym niebie gołym okiem zwykle wchodzą w skład Drogi Mlecznej. To jednak tylko ułamek tego, co astronomowie mogą zobaczyć, spoglądając poza naszą rodzimą galaktykę przy użyciu specjalistycznego sprzętu. Wiele tysięcy galaktyk znajduje się za innymi ogromnymi obiektami lub obserwacja ich jest utrudniona z powodu dużej odległości od naszej gromady. Zobacz ciekawostki o najbardziej interesujących galaktykach.

W2246-0526 – co wiemy o najjaśniejszej zaobserwowanej galaktyce?

Galaktyka W2246-0526 znajduje się w odległości ponad 12 miliardów lat świetlnych od Słońca. W jej sercu znajduje się ogromnej masy czarna dziura, której masa wynosi 4 miliardy mas Słońca. Pochłania kolejne masy gwiazd z ogromną prędkością, emitując przy tym potężne wiązki energii. Galaktyka ta to również najdalej położona znana ludzkości formacja, której silnie aktywna czarna dziura zwraca w swoim kierunku także inne elementy gromady. Jak donosi NASA, W2246-0526 pożerana jest przez ten obiekt wraz z trzema innymi galaktykami.

GN-z11 – podwójny rekordzista

Ta galaktyka uznawana jest zarówno za najdalej położony (13,4 miliardów lat świetlnych od Ziemi), jak i najstarszy obiekt w obserwowalnej części wszechświata. Przypisuje się mu powstanie nie później niż 400 milionów lat po Wielkim Wybuchu, co oznacza, że galaktyka ta została uformowana w czasie, gdy wiek Wszechświata wynosił mniej niż 3% jego obecnego wieku. Odkrycie tej formacji wywołało niemałe zamieszanie wśród astronomów – nie przypuszczali oni, że obiekt powstały tak wcześnie może zawierać w sobie aż tyle gwiazd.

IC 1011 – co wiadomo o galaktyce-olbrzymie?

IC 1011 to współcześnie największa znana ludzkości galaktyka. Jest ona typu eliptycznego, ma około 6 milionów lat świetlnych średnicy i jest położona w odległości 349,5 lat świetlnych od Ziemi. Według szacunków NASA, widoczne procesy gwiazdotwórcze w IC 1011 są bardzo słabe. Oznacza to, że jeżeli nie połączy się ona z innymi, młodszymi galaktykami wskutek zderzenia, czeka ją stopniowe zmniejszanie się jej średnicy ze względu na umieranie obecnych tam wiekowych gwiazd.

NASA oraz inne agencje kosmiczne skrupulatnie badają galaktyki i procesy stojące za ich powstawaniem. Dzięki dostarczanej przez nie wiedzy, nie tylko możemy mieć świadomość tego, co leży poza dobrze Drogą Mleczną, ale i z jeszcze większą precyzją odpowiadać na pytania o początki Wszechświata.

Sprawdź: Duży, większy, ogromy, TON 618 – największa czarna dziura odkryta do tej pory

12
1

Podziel się:

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *